Casablanca… २

Ask your wife.. या प्रश्नानंतर लाझ्लोला रिक इल्साच्या आयुष्यात आला होता हे कळल्यावर तो फ़क्त इतकेच म्हणतो.. I know how it is to be lonely.. नात्यातील विश्वास व्यक्त करणारा हा प्रसंग व संवाद आहे. या चित्रपटातील प्रेमत्रिकोणात नात्यांमधला एकमेकांबद्दलचा आदर, विश्वास हा पाया फ़ार महत्वाचा आहे.

लाझ्लोकडून हे कळल्यावर इल्सा परत रिकला एकटी भेटायला जाते.. तो नकार देतो तेव्हा पिस्तूल ही काढते. रिक शांतपणे म्हणतो.. if victor is the cause of this, then shoot me..

आता ती कोसळते. रिकवरच्या आजही जिवंत असलेल्या आपल्या प्रेमाची तिला जाणीव होते. रिकबरोबर पॅरिसमध्ये असताना नाझींपासून असलेल्या धोक्यामुळे तिला व्हिक्टरसोबत झालेल्या लग्नाबद्दल बोलता येत नाही. व्हिक्टर लाझ्लो मरण पावल्याचे तिला कळलेले असते. पण जेव्हा रिक व इल्सा पॅरिस सोडून निघून जाणार असतात तेव्हा व्हिक्टर लाझ्लो जिवंत असल्याचे कळते.. त्याला सोडून ती रिकसोबत जाऊ शकत नाही.

रिक आता परत भेटल्यावर त्याच्यावरच्या प्रेमाची तिला जाणीव होते. व्हिक्टर ने एकट्याने अमेरिकेला जावे व त्याच्या व्हिसासाठी व पुढील कामासाठी त्याने व्हिक्टरला मदत करावी असे ती रिकला सुचविते. I ran away once, I can’t do it again, Oh, I don't know what's right any longer. You have to think for both of us. For all of us. असे ती रिकला म्हणते.

फ़ार मोठी जबाबदारी रिकच्या खांद्यावर येऊन पडते. प्रेमातील एक उंची या सिनेमात यानंतर गाठली गेली आहे. आपल्या प्रियकर / प्रेयसीचे आयुष्य आपल्या हातात आहे.. ते त्याने / तिने आनंदाने सोपविले आहे. या जबाबदारीचे काय करायचे याचे उत्कॄष्ट उत्तर हा सीन देतो.

यानंतर रिक शांतपणे इल्सा व व्हिक्टर या दोघांची अमेरिकेला जाण्याची व्यवस्था करतो. विमानतळावर पोहोचेपर्यंत इल्साला याची कल्पना नाही. व्हिक्टर सामानाची व्यवस्था पाहाण्यासाठी गेलेला असताना अचानक रिक रेनॉला व्हिसावर मिस्टर व मिसेस लाझ्लो अशी दोन नावे टाकायला सांगतो. इल्सा चमकते.. रिक तिने व्हिक्टरसोबत जाणे कसे योग्य आहे ते पटवून देत असतो.. व्हिक्टर जवळ येतो.. तसा तो अचानक म्हणतो.. He is looking at you, kid..

रिक व्हिक्टर लाझ्लोला आदल्या रात्री इल्सा आली होती.. व तुमच्या दोघांच्या येथून जाण्यासाठी तिने आपल्यावर प्रेमाचे नाटक सुध्दा केले असे सर्व सांगतो. त्यांच्या पुढील आयुष्यात रिकच्या निमित्ताने कसलेही किल्मिष राहू नये याची तो काळजी घेत असतो.

चित्रपटाच्या शेवटी.. भरल्या डोळ्यांनी रिकचा निरोप घेऊन इल्सा जाते.. तेव्हाही व्हिक्टर तिला एकदा विचारतो.. Are you ready ? प्रश्न फ़ार सूचक आहे.

यानंतर एक छोटासा प्रसंग आहे. रिक व रेनॉ जोडीने चालले आहेत. व रिक म्हणतो.. Louis,I think this is a beginning of a beautiful friendhsip.. फ़्रान्स व अमेरिकेचे पुढील नाते यात सूचकतेने व्यक्त केले आहे.

’ज्यामुळे हे श्वास घेणे सार्थकी वाटायचे’ .. असा माणूस तिघांनाही भेटला आहे.. असा प्रेमत्रिकोण दाखविणारा हा एकमेव चित्रपट असावा.

-----------------------------------------------------------------------------------

यातील As time goes by हे सुरेख गाणे..

You must remember this
A kiss is just a kiss, a sigh is just a sigh.
The fundamental things apply
As time goes by.
And when two lovers woo
They still say, "I love you."
On that you can rely
No matter what the future brings
As time goes by.
Moonlight and love songs
Never out of date.
Hearts full of passion
Jealousy and hate.
Woman needs man
And man must have his mate
That no one can deny.
It's still the same old story
A fight for love and glory
A case of do or die.
The world will always welcome lovers
As time goes by.
Oh yes, the world will always welcome lovers
As time goes by.

Everybody comes to Rick’s या नाटकावर casablanca आधारित आहे त्यातून हे गाणे घेतले आहे. डूली विल्सन या नटाने सॅमचे काम केलेय व हे गाणे त्यानेच गायले आहे.

Casablanca… १

फ़्रेंच मोरोक्कोमधील एक ठिकाण.. या पलीकडे या स्थानाची महत्त्वाची ओळख म्हणजे Casablanca हा चित्रपट.. तीन ऑस्कर मिळवणारा… अजूनही (१९४२ साली प्रदर्शित झालेला आहे.. हे लक्षात घेतले तर अजूनही याचा नीट अर्थ कळतो.) top 100 मधे असलेला casablanca.. बराक ओबामा आवडण्या-न आवडण्याची प्रत्येकाची कारणे वेगवेगळी असतील. पण त्यांच्या आवडत्या चित्रपटांमध्ये casablanca आहे हे वाचून माणूस आपल्या जातीचा वाटला हे नक्की..

तर casablanca..

म्हणजे रिक, इल्सा.. Humphrey Bogart and Ingrid Bergman….
म्हणजे As time goes by हे चिरतरुण गाणं….
म्हणजे here’s looking at you ‘kid’ यात प्रेयसीच्या आयुष्यात father figure मिळवणा-या प्रियकराचा संवाद.. स्त्रिया कायम आपल्या partner मध्ये एक father figure शोधतात याचा विचार करता.. casablanca मध्ये सुरुवातीला प्रेमाच्या संवादात असणारे हे वाक्य (here’s looking at you ‘kid’) सिनेमाच्या शेवटी He is looking at you Kid असे रिक इल्साला लाझ्लोबद्दल म्हणतो तेव्हा थरकाप होतो.. त्याने आता तिच्या बाबतीत.. father figure भूमिका घेतली व निभावली आहे हे कळणारे ते वाक्य..

Casablanca मध्ये रिक व इल्सा सतत शब्दांपलीकडे बोलत असतात. त्यांच्या डोळ्यातून, थरथरणा-या ओठातून.. प्रत्येक हावभावातून between the lines असे संवाद सतत ऎकू येत असतात.. नुसत्या प्रेमभ-या कटाक्षाने रिकवर चे तिचे प्रेम अनेक प्रसंगात व्यक्त होते. (त्या दोघांच्या पॅरिसमधील प्रेम दॄश्यात ते गाडीतून फ़िरत असताना.. ते खूप जाणविते.. आणि मला यह क्या कर डाला तूने असे म्हणणारी मधुबाला आठवते..)

तसाच सॅम व रिक यांचा एक प्रसंग.. सगळे बार मधून गेल्यावर सॅम आहे.. संध्याकाळी इल्सा येऊन गेली आहे.. रिकला दारु पिणं आवरतं घेण्याबद्दल तो सांगतो आहे. रिकच्या काळजातली जखम आज खपली निघून वाहते आहे.. भूतकाळ विसरायला आज दारु नाही पुरत.. व इल्सा आणि रिक यांच्या प्रेमकहाणीचा एकमेव साक्षीदार आहे सॅम.. तो थांबला आहे.. तो सॅमला ते गाणं म्हणायला सांगतो. व अचानक इल्सा आल्यावर तो मागच्या पावली जातो.. (याच दॄश्यावर देवआनंद चं ’दिन ढल जाये’ सुरु होतं.. त्याचा सहाय्यक मणी त्याच सॅमच्या रोलमध्ये आहे.. त्यातही वहिदा आल्यावर मणी मागच्या पावली निघून जातो.. दारुची बाटली ही तशीच.. गाईड आपल्या जागी एका उंचीवर आहे पण casablanca ची सर नाही..)

तर अशा या चित्रपटाची थोडक्यात कथा म्हणजे..

१९४१ मधले casablanca.. नाझींच्या छळातून सुटका करुन अमेरिकेकडे जाऊ इच्छिणा-यांची काशी म्हणजे casablanca.. नाझींचा दबाव असला तरी राज्यकर्ते फ़्रेंच आहेत.. वातावरण दहशत, संशयाचे, असुरक्षित आहे. (पहिल्या काही दॄश्यात हे नीट clear होत जातं)..

’रिक्स अमेरिकन कॅफ़े’ यात महत्वाची भूमिका निभावत असतो. रिक त्याचा मालक आहे.. विक्षिप्त आहे. त्याचा मित्र आहे फ़्रेंच पोलिस अधिकारी रेनॉ..

युरोपियन चळवळीतील एक नेता लाझ्लो नाझी concentration camp मधून सुटका करुन घेऊन आपल्या बायकोसोबत अमेरिकेचा व्हिसा मिळवण्याच्या प्रयत्नात आहे असे रिक ला कळते. अनेक लोक रिककडे त्याच कामासाठी येत असतात. त्यात एक मजेशीर संवाद आहे..

Captain Renault: Rick, there are many exit visas sold in this café, but we know that *you've* never sold one. That is the reason we permit you to remain open.
Rick: Oh? I thought it was because I let you win at roulette.
Captain Renault: That is *another* reason

तर लाझ्लो व इल्सा येतात.. ( Ingrid Bergman च्या entry मध्ये ती इतकी त्या रोलला perfect दिसते.. सुंदर, graceful, लाझ्लोचा आदर करणारी, तिच्या दिसण्या-बोलण्या-चालण्यातून ते सर्व झळकतं).. इल्सा सॅमकडे पाहाते.. व मनात काहीतरी हूरहूर दाटून येते.. ते आपल्याला कळतं.. )

इल्सा सॅमला ते गाण वाजवायला सांगते.. as time goes by.. रिक ओरडतच येतो.. हे गाणं वाजवायला बंदी आहे ना ? सॅम फ़क्त इल्साकडे कटाक्ष टाकतो. बस्…

इल्सा ही रिकची आधीची प्रेयसी.. दोघे पॅरिस सोडून सोबत जाणार असतात.. आणाभाका, शपथा होतात. पण ऎनवेळी रेल्वे स्टेशनवर येते ती सॅममार्फ़त तिची चिठ्ठी.. पावसाचे पाणी पडून पत्रातली अक्षरे पुसट होत जातात.. व रिकचे हदय पिळवटत जाते.. तो एकदम एका क्षणी कोरडाठक्क होतो.. दर्द न होना ही सबसे बडा दर्द होता हॆ हे वाक्य रिकच्या संदर्भात या सिनेमात अनेकदा आठवते.

इल्सा त्याच रात्री परत येते. रिक जीवघेणे बोलून तिला घायाळ करतो. ती निघून जाते. दुस-या दिवशी मार्केट मध्ये रिक तिचा अनुनय करण्याचा प्रयत्न करतो.. त्याचे रात्री चुकले असे त्याला कळते.

लाझ्लोला दोन व्हिसा रिककडे असल्याचे कळते व तो त्यासाठी रिकला भेटायला जातो. रिक नाही म्हणतो.. व शेवटी कारण विचारल्यावर म्हणतो.. ask your wife..