Casablanca… १

फ़्रेंच मोरोक्कोमधील एक ठिकाण.. या पलीकडे या स्थानाची महत्त्वाची ओळख म्हणजे Casablanca हा चित्रपट.. तीन ऑस्कर मिळवणारा… अजूनही (१९४२ साली प्रदर्शित झालेला आहे.. हे लक्षात घेतले तर अजूनही याचा नीट अर्थ कळतो.) top 100 मधे असलेला casablanca.. बराक ओबामा आवडण्या-न आवडण्याची प्रत्येकाची कारणे वेगवेगळी असतील. पण त्यांच्या आवडत्या चित्रपटांमध्ये casablanca आहे हे वाचून माणूस आपल्या जातीचा वाटला हे नक्की..

तर casablanca..

म्हणजे रिक, इल्सा.. Humphrey Bogart and Ingrid Bergman….
म्हणजे As time goes by हे चिरतरुण गाणं….
म्हणजे here’s looking at you ‘kid’ यात प्रेयसीच्या आयुष्यात father figure मिळवणा-या प्रियकराचा संवाद.. स्त्रिया कायम आपल्या partner मध्ये एक father figure शोधतात याचा विचार करता.. casablanca मध्ये सुरुवातीला प्रेमाच्या संवादात असणारे हे वाक्य (here’s looking at you ‘kid’) सिनेमाच्या शेवटी He is looking at you Kid असे रिक इल्साला लाझ्लोबद्दल म्हणतो तेव्हा थरकाप होतो.. त्याने आता तिच्या बाबतीत.. father figure भूमिका घेतली व निभावली आहे हे कळणारे ते वाक्य..

Casablanca मध्ये रिक व इल्सा सतत शब्दांपलीकडे बोलत असतात. त्यांच्या डोळ्यातून, थरथरणा-या ओठातून.. प्रत्येक हावभावातून between the lines असे संवाद सतत ऎकू येत असतात.. नुसत्या प्रेमभ-या कटाक्षाने रिकवर चे तिचे प्रेम अनेक प्रसंगात व्यक्त होते. (त्या दोघांच्या पॅरिसमधील प्रेम दॄश्यात ते गाडीतून फ़िरत असताना.. ते खूप जाणविते.. आणि मला यह क्या कर डाला तूने असे म्हणणारी मधुबाला आठवते..)

तसाच सॅम व रिक यांचा एक प्रसंग.. सगळे बार मधून गेल्यावर सॅम आहे.. संध्याकाळी इल्सा येऊन गेली आहे.. रिकला दारु पिणं आवरतं घेण्याबद्दल तो सांगतो आहे. रिकच्या काळजातली जखम आज खपली निघून वाहते आहे.. भूतकाळ विसरायला आज दारु नाही पुरत.. व इल्सा आणि रिक यांच्या प्रेमकहाणीचा एकमेव साक्षीदार आहे सॅम.. तो थांबला आहे.. तो सॅमला ते गाणं म्हणायला सांगतो. व अचानक इल्सा आल्यावर तो मागच्या पावली जातो.. (याच दॄश्यावर देवआनंद चं ’दिन ढल जाये’ सुरु होतं.. त्याचा सहाय्यक मणी त्याच सॅमच्या रोलमध्ये आहे.. त्यातही वहिदा आल्यावर मणी मागच्या पावली निघून जातो.. दारुची बाटली ही तशीच.. गाईड आपल्या जागी एका उंचीवर आहे पण casablanca ची सर नाही..)

तर अशा या चित्रपटाची थोडक्यात कथा म्हणजे..

१९४१ मधले casablanca.. नाझींच्या छळातून सुटका करुन अमेरिकेकडे जाऊ इच्छिणा-यांची काशी म्हणजे casablanca.. नाझींचा दबाव असला तरी राज्यकर्ते फ़्रेंच आहेत.. वातावरण दहशत, संशयाचे, असुरक्षित आहे. (पहिल्या काही दॄश्यात हे नीट clear होत जातं)..

’रिक्स अमेरिकन कॅफ़े’ यात महत्वाची भूमिका निभावत असतो. रिक त्याचा मालक आहे.. विक्षिप्त आहे. त्याचा मित्र आहे फ़्रेंच पोलिस अधिकारी रेनॉ..

युरोपियन चळवळीतील एक नेता लाझ्लो नाझी concentration camp मधून सुटका करुन घेऊन आपल्या बायकोसोबत अमेरिकेचा व्हिसा मिळवण्याच्या प्रयत्नात आहे असे रिक ला कळते. अनेक लोक रिककडे त्याच कामासाठी येत असतात. त्यात एक मजेशीर संवाद आहे..

Captain Renault: Rick, there are many exit visas sold in this café, but we know that *you've* never sold one. That is the reason we permit you to remain open.
Rick: Oh? I thought it was because I let you win at roulette.
Captain Renault: That is *another* reason

तर लाझ्लो व इल्सा येतात.. ( Ingrid Bergman च्या entry मध्ये ती इतकी त्या रोलला perfect दिसते.. सुंदर, graceful, लाझ्लोचा आदर करणारी, तिच्या दिसण्या-बोलण्या-चालण्यातून ते सर्व झळकतं).. इल्सा सॅमकडे पाहाते.. व मनात काहीतरी हूरहूर दाटून येते.. ते आपल्याला कळतं.. )

इल्सा सॅमला ते गाण वाजवायला सांगते.. as time goes by.. रिक ओरडतच येतो.. हे गाणं वाजवायला बंदी आहे ना ? सॅम फ़क्त इल्साकडे कटाक्ष टाकतो. बस्…

इल्सा ही रिकची आधीची प्रेयसी.. दोघे पॅरिस सोडून सोबत जाणार असतात.. आणाभाका, शपथा होतात. पण ऎनवेळी रेल्वे स्टेशनवर येते ती सॅममार्फ़त तिची चिठ्ठी.. पावसाचे पाणी पडून पत्रातली अक्षरे पुसट होत जातात.. व रिकचे हदय पिळवटत जाते.. तो एकदम एका क्षणी कोरडाठक्क होतो.. दर्द न होना ही सबसे बडा दर्द होता हॆ हे वाक्य रिकच्या संदर्भात या सिनेमात अनेकदा आठवते.

इल्सा त्याच रात्री परत येते. रिक जीवघेणे बोलून तिला घायाळ करतो. ती निघून जाते. दुस-या दिवशी मार्केट मध्ये रिक तिचा अनुनय करण्याचा प्रयत्न करतो.. त्याचे रात्री चुकले असे त्याला कळते.

लाझ्लोला दोन व्हिसा रिककडे असल्याचे कळते व तो त्यासाठी रिकला भेटायला जातो. रिक नाही म्हणतो.. व शेवटी कारण विचारल्यावर म्हणतो.. ask your wife..